Дуншаан хэлний тухай

Дуншаанчуудыг түүхэнд Чингис хааны байлдан дагууллын үед Хэжү /Hezhou/ гэх газар үлдсэн монгол цэргүүдийн үр удам гэж үздэг. Гэсэр, Жангарт өгүүлэх "Шарай голын гурван хаан" гэж гардаг нь Шарай голын монголчууд буюу дуншаанчууд юм. Дуншаанчууд нь БНХАУ-д 621,500 орчим хүн /2010 оны байдлаар/ бүртгэгдсэнээс олонх нь тус улсын Гансу мужид байна.

Дуншаан хэл гэхээс гадна Санта хэл гэх ба 6 эгшиг, 22 гийгүүлэгчээс бүрдэнэ. Балархай эгшиг гэж үгүй тул бүх эгшиг тод дуудагдана.

Нэрлэх, харьяалах, өгөх орших, заах, гарах, үйлдэх, холбох, чиглэх гэсэн 8 тийн ялгалтай. Өгүүлбэрзүйн хувьд "Үйлийн эзэн + тусагдахуун + үйл үг" гэсэн бүтэцтэй. Нийт үгсийн сангийн 30 орчим хувийг хятад хэлнээс зээлсэн ормол үг эзэлж байна.

2004 онд дуншаанчуудын хэлний боловсролыг дээшлүүлэх төслөөр Форд сангаас Дуншаан-Хятад толь бичиг зохиох, судалгаа хийх зэрэг ажлуудад 30,000 ам.долларын хандив өргөжээ.

Дуншаан хэлний тоо тоолол:

1 Niy

2 Ghua

3 Ghuran

4 Jierang

5 Tawun

6 Jirghun

7 Dolon

8 Naiman

9 Yysun

10 Haron

Зарим нэр үг:

Монгол - Mungu

Хонь - goni

Хар - qara

Булаг - bula

Од - xodun

Бороо - boro